Xiva - Qo‘sha darvoza
Qo‘sha darvoza darvozasi 20-asrning boshlarida Xiva shahrida qurilgan va Urganchdan tarafdan kirishda Dishan-Qal’aning shimoliy darvozasi hisoblanadi.
Reja bo’yicha Xiva shahridagi Qo‘sha darvoza to’rtburchaklar shaklida, assimetrik ravishda o’ralgan bo’lib, er-xotin qatnov qismining yon tomonlarida yopiq joylar mavjud bo’lib, ular kvadrat maydon sifatida ishlab chiqilgan va markaziy ustun tomonidan tayanch berib turuvchi to’rtta gumbaz bilan yopilgan. Yarim dumaloq kamarlar keng ochilgan: tashqi tomondan ikkita bo’linma va ichkaridan ikkita bo’lim, bir-biri bilan erkin muloqot qilishadi. Yo’laklarning jabhalari ulkan minoralar bilan o’ralgan, yuqori qismida burchak minoralari ko’k gumbazlari o’rtasida ravoq bilan bog’langan.
Asosiy fasadlarning tarkibi bir xil, yon xonalarning jabhalari bo’sh va me’moriy jihatdan rivojlanmagan. Binolar boshqacha: g’arbiy qanot darvoza yonidan cho’zilib, yo’laklar o’tishi bilan bog’langan va asosiy jabhalarga mustaqil chiqish joylari mavjud. Sharqiy qanotda o’tish joyiga ulangan ikkita to’rtburchaklar xona bor, yon tomondan eshiklar va asosiy jabhalar mavjud. Qo’riqchi, sud va bojxona xonalari sifatida xizmat qilishi mumkin bo’lgan xonalarning kirish joylari asosiy jabhalarida g’arbiy uchli tipdagi kemerli nishchalar bilan bezatilgan.
Qatnov qismining gumbazli gumbazli koptoklari hiyla-nayranglarda bitta sharsimon gumbazlar bilan qoplangan. Yon bo’linmalarda tekis nurli shiftlar mavjud.
Darvozaning asosiy jabhalari minoralar va ravoq tepasida g’ishtli mozaikaning gorizontal chiziqlari bilan bezatilgan. Minoralarga toj kiygan gumbazlar ko’k plitalar bilan qoplangan. Ichki qismlar shuvalgan va oqlangan. Olchamlari: umumiy – 25,0 x 17,0 m; balandligi – 9,45 m; o’tish kamarlarining uzunligi – 4,2 m.