Xiva
Dunyoning Afina, Qohira, Rim singari mashhur shaharlar bilan tengdosh bo’lgan Xiva, jahon merosi shaharlari sonini hisobga olgan holda, ketma-ket yuzinchi o’rinni egalladi. Bu dunyoga Al-Xorazmiy, Najmeddin Kubra, Paxlavan Mahmud, Abulg’ozi Bahodirxon, Munis, Agexi, Muhammad Rahimxon II (Feruz), Bayoniy va boshqalar kabi buyuk insonlarni bergan muborak zamin.
Ota-bobolarimiz tasvirlab bergan Xiva shahrining haqiqiy tarixini abadiylikning tub tubida – miloddan avvalgi so’nggi ming yillikning dastlabki asrlarida izlash kerak. Ushbu davrda shahar tashkil etilganligi sababli. Afsonaga ko’ra, Qodirning irodasi bilan sodir bo’lgan global suv toshqini ma’lum darajada susayib, er yuzida orollar paydo bo’la boshlagach, Nuh payg’ambarning kemasi Xorazm vohasi orqali suzib o’tdi (u erda qolgan suv). Keyin Nuh Som payg’ambarning o’g’li, otasining ruxsati bilan qirg’oqqa tushdi va tunash uchun shu erda to’xtadi. U tushida uning atrofida minglab mash’alalar yonayotganini tush ko’rdi. Erta tongda u otasidan bu tushning ta’birini so’raganda, otasi unga bu joylar muqaddas ekanligini aytdi va tunab turgan joyini qal’a devori bilan o’rab olishni va aholi uchun turar joylar qurishni buyurdi. devorlar ichida. O’g’li darhol otasining buyrug’ini bajarishga kirishdi va shunchaki jannatda tasvirlangan shunday go’zal shaharni qurdi. Shahar buyuk karvon yo’lida joylashganligi sababli, savdogarlar tez-tez unga tashrif buyurishgan. Shaharga etib kelib, chuqur quduqdan hayot beruvchi suvni ichgan sayohatchilar hayajonlanib “hay-voh” deb hayqirdilar. Ushbu undovni o’ziga xos tarzda talqin qilib, mahalliy aholi shaharni “Hey-voh”, “Xayva”, “Xivak” deb atay boshladi.
Albatta, bu ajdodlarimizning uzoq o’tmishini o’ziga singdirgan afsonadir. Ammo Yahyo G’ulomov nomidagi O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutining Qoraqalpog’iston bo’limi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida ushbu afsonaning haqiqatga yaqinligini tasdiqlovchi ko’plab dalillar topildi.
Xiva ko’p qirrali va boy tarixga ega shahar. Uning ko’plab o’qilmagan sahifalari. Mamlakatimizning birinchi prezidenti Islom Abdug’anievich Karimov 1997 yil 20 oktyabrda Xiva shahrining 2500 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi tarixiy nutqida bir qator ilmiy muammolarni (shaharning rivojlanishi bilan bog’liq) belgilab berdi. . Ular orasida Xiva shahrining jahon tsivilizatsiyasiga qo’shgan hissasini chuqur tahlil qilish, Xorazmda birinchi marta o’zbek davlatchiligining asoslarini yaratish, bu mintaqada zardushtiylik dini – paydo bo’lgan dunyo dinlaridan biri va paydo bo’lishi uning muqaddas kitobi “Avesta”, insoniyat tarixidagi ilk akademiyalardan biri bo’lgan Ma’mun akademiyasining tashkil topishi va hozirgi kunda hayotga to’liq tarjima qilinayotgan boshqa masalalar.