Dubay
Dastlab, Dubay joylashgan hududda deyarli hech narsa yo’q edi. Faqat cho’l va ko’chmanchilarning kichik aholi punktlari. Neft ishlab chiqarish vaziyatni tubdan o’zgartirdi. Shahar byudjyeti chet ellik sarmoyadorlarning pullari hisobiga to‘plana boshladi va bir necha o‘n yilliklar ichida cho‘l yerda zamonaviy megapolis shakllandi. Uning butun tarixini ikkita asosiy davrga bo’lish mumkin – neft konlari ochilishidan oldin va keyin.
Amirlikning tarixi uning resurslari bilan chambarchas bog’liq. Dubayning Fors ko’rfazi sohilidagi cho’l hududida joylashganligi birinchi ko’chmanchilarni doimiy toza suv tanqisligi hayotiga mahkum qildi.
Tabiiyki, bunday sharoitda dehqonchilik bilan shug‘ullanish mumkin emas edi. Bu yerda faqat xurmo daraxtlari yaxshi o‘sgan. Shuning uchun butun mamlakat bo’ylab ushbu o’simlikka nisbatan katta muhabbat va hurmat mavjud. Chorvachilikda esa faqatgina echki va tuya boqilgan.
Yerning resurslarga boy emasligi aholini dengizda oziq-ovqat va daromad manbalarini izlashga undadi. Ko’rfazning suvlari aholini baliq bilan ta’minladi va marvaridlar mashhur bo’lgandan so’ng bu noyob tovar Hindistonga boradigan xorijiy savdogarlar e’tiborini Dubayga tortdi.
Aytish mumkinki, baliq va marvaridlar 1929 yilgacha, yaponiyaliklar tomonidan marvaridlarni sintetik ishlab chiqarish texnologiyasi ixtiro qilinganiga qadar Dubay iqtisodiyotini qo’llab-quvvatladi.
Dubay hukmdorlari
Bu yerlarning birinchi hukmdorlari Eron shayxlari sulolasi Sosoniylar sulolasiga mansub boʻlib, keyinchalik ularning oʻrnini Ummaviylar egallagan. Bunday o’zgarishlar o’zlari bilan birga yangi din – Islom dinini olib keldi va u hozirgi kungacha saqlanib kelinmoqda.
Hozirda Dubayni oʻz ichiga olgan yetti amirlikning birlashishidan oldin BAA hududida amirlar qoʻshinlari oʻrtasida toʻqnashuvlar va chegaralarni kengaytirish uchun kurash boʻlgan. Dubay va Abu-Dabi o’rtasidagi so’nggi mojaro 1979 yilga kelibgina tugadi.
1799 yilda Dubay aholi punkti haqida birinchi eslatmalardan biri tarixiy yozuvlarda uchraydi. Al Maktum (Abu Falah) sulolasidan bo’lgan shayxlar shaharning rivojlanishiga asos solgan. Ular Abu-Dabidagi qadimgi Bani Yas oilasidan ajralib chiqishdi.
1833-yilda mustaqillikka erishgach, amirlik hukmdorlari resurslarning tanqisligi va aholining ommaviy emigratsiyasi muammosiga duch kelishlari kerak edi. Savdo kemalari uchun boj va soliqlarning kamayishi vaziyatni yaxshilashga yordam berdi, bu esa Dubayni Fors ko’rfazidagi eng yirik portlardan biriga aylantirdi.
Dubayni 2006 yildan beri valiahd monarx Muhammad bin Rashid Al Maktum boshqarib keladi. U, shuningdek, Birlashgan Arab Amirliklarining vitse-prezidenti va Bosh vaziridir.
Ingliz hukmronligi
Ko’rfazdagi qulay joylashuvi va Hindistonga yaqinligi Dubayni xorijiy bosqinchilar: eronliklar, turklar, portugallar va inglizlar uchun orzu qilingan nishonga aylantirdi.
Navigator Vasko da Gama ekspeditsiyasidan so’ng portugallar bu erga kelishdi, ammo uzoq davom etmadi.
18-asr oxirida Dubay Angliya uchun asosiy raqobatchiga aylandi. Gap shundaki, Sharqiy Hindiston kompaniyasi har qanday yo’l bilan mintaqa ustidan hokimiyatni qo’lga kiritishga va yuk tashishni monopollashtirishga harakat qildi.
Shu asosda doimiy ravishda to’qnashuvlar paydo bo’lib, reydlar va savdo kemalarining talon-taroj qilinishiga olib keldi. Qadimgi xaritalarda amirliklar qaroqchilar qirg’og’i sifatida belgilangan. Shu vaqtdan boshlab Dubay tarixida juda notinch davr boshlanadi.
Ikkinchi jahon urushidan keyin qirollik Buyuk Britaniyani qoʻllab-quvvatlash maqsadida amirliklar maqomini knyazliklarga koʻtardi. Ularning boshlari Britaniya vakilining hushyor nazorati ostida neft konlarini himoya qilishning yagona tizimi to’g’risida kelishib oldilar.
Barcha sa’y-harakatlarga qaramay, Britaniyaning amirliklar ustidan hukmronligi 1971 yil oxirida tugadi. Shu bilan birga yangi davlat – Birlashgan Arab Amirliklari paydo bo’ldi.
Neft konlari
Dubay taqdirida burilish nuqtasi 1966 yilda sodir bo’ldi. Abu-Dabidan keyin amirlik konlarni o’zlashtirish va neft qazib olishni boshladi. Qizig’i shundaki, u hech qachon neftning ulkan zaxiralariga ega bo’lmagan. Dubay mamlakatdagi jami neft zahirasing atigi besh foiziga egalik qiladi. Shunga qaramay, shayxlar neftni evropaliklar va amerikaliklarga sotishdan tushgan daromadlarni oqilona tasarruf etishdi.
Deyarli barcha xalqaro miqyosdagi eng ulug’vor loyihalar va turizmni rivojlantirish to’lqini Muhammad ibn Rashid hukmronligi davriga bog’liq. Neft pullarini biznes uchun infratuzilmaga, erkin savdo zonalarini yaratishga, byurokratiyani soddalashtirishga yo’naltirish orqali u chet el kompaniyalari sarmoyalarining cheksiz oqimini ta’minladi.
Ajoyib arxitekturasi, hashamatli mehmonxonalari va betakror sohillari bo’lgan shahar sifatida xalqaro maydondagi PR Dubay shahrini butun dunyodan bu yerga kelayotgan sayyohlar soni bo’yicha doimiy ravishda birinchi o’rinda turadi.
