Nurota
Jizzaxdan Navoiygacha va Qizilqum cho’ligacha yuzlab kilometrlarga cho’zilgan Nurota tog’lari etaklarida kichik shaharcha – Nurota joylashgan. Bu Navoiy viloyatidagi eng tog’li mintaqaning ma’muriy va madaniy markazi bo’lib, Samarqanddan deyarli 200 km uzoqlikda joylashgan.
Ko’plab afsonalar azaldan shaharning kelib chiqishi va uning nomi bilan bog’liq. Shaharning paydo bo’lishi miloddan avvalgi IV asrda Buyuk Aleksandr tomonidan asos solingan Nur qal’asi bilan bog’liq. Ammo, arxeologik topilmalarga ko’ra, bu sohadagi madaniy qatlam 40 ming yilga etadi. Ehtimol, aholi punkti uchun joy tanlash uchun Chashma nomi bilan tanilgan manbaning mavjudligi asos bo’lgan.
Afsonalarda aytilishicha, minglab yillar oldin osmondan erga otashin tosh (ehtimol meteorit) tushgan va u qulagan joyda shifobaxsh suv manbai paydo bo’lgan. Darvoqe, Nurota toponimi ham ushbu afsona bilan bog’liq. Ushbu ism “ota nurlari” yoki “ota nurlari” deb tarjima qilinishi mumkin. Chashma majmuasi azaldan ushbu mintaqadagi islomning eng muhim markazlaridan biri hisoblanadi, har yili nafaqat qo’shni aholi punktlaridan, balki boshqa mamlakatlardan ham minglab imonlilar tashrif buyurishadi. Bu erda Juma masjidi, mozor, hammom, qadimiy qal’adan qolgan tepalik va, albatta, quduq mavjud. Aytgancha, ular ba’zida manba ustida g’alati bir nur paydo bo’ladi, bu mahalliy “Olloh bizga Nur (nur) berdi” iborasini yana bir bor tasdiqlaydi!
Ushbu manba haqidagi ilmiy ma’lumotlarga e’tibor qaratish lozim: muqaddas buloqdagi suv harorati har doim Selsiy bo’yicha 19,5 darajani tashkil qiladi. Suv tarkibida 15 ta mikroelement hamda oltin, kumush, brom, yod mavjud bo’lib, ular o’ziga xos davolovchi xususiyatlarga ega. Bundan tashqari, bu bahorda marinka baliqlari yashaydi. Xuddi suv singari, bu baliqlar ham muqaddas hisoblanadi.
Nurotaning o’ziga xos xususiyatlaridan biri bu muqaddas manbadan keladigan er osti suv ta’minoti kanallarining noyob tizimidir. Bunday kanallar “kariz” deb nomlangan va ular bir vaqtlar Markaziy Osiyoning ko’plab shaharlarida keng tarqalgan. Bugungi kunda Nurota kanal tizimi bugungi kungacha saqlanib qolgan va mahalliy aholi tomonidan yuz yillar ilgari ishlatilgan kam sonli tizimlardan biridir.
Nurota yirik sanoat va sayyohlik markazlaridan uzoqda, bemalol o’lchov bilan hayot kechiradi. Shahar aholisi atigi 25 ming kishini tashkil qiladi va bu erda hamma bir-birini taniganga o’xshaydi. Aholining soddaligi va mehmondo’stligi bu go’zal shaharchaga har yili tashrif buyuradigan ko’plab sayyohlar va ziyoratchilarda iliq tuyg’ularni uyg’otmoqda. Nurota haqiqatan ham yorug ‘, yorqin joy.