Marg'ilon
2007 yilda mamlakat Marg’ilon shahrining 2000 yilligini keng nishonladi. Ushbu shahar ming yillik tarixga ega bo’lgan O’zbekistonning shonli tarixiy shaharlari ro’yxatidan yana biri.
Farg’ona vodiysining janubida joylashgan Marg’ilon ilgari Xitoydan G’arbga va orqaga savdo karvonlarining kesishgan qismida joylashgan chiroyli joyda joylashgan. Shahrning tug’ilishi Buyuk Ipak yo’lining ochilishi bilan bog’liq. Ammo shahar tug’ilishi bu qadimiy karvon yo’lidan qarzdor bo’lsa, demak, Ipak yo’li Marg’ilonni pillachilikning markaziga va uning sirlarini saqlovchiga aylantirgan. X asrda Farg’ona vodiysidagi eng yirik shahar bo’lgan Marg’ilon o’zining g’arbiy va sharqiy qismida ipak mahsulotlari bilan keng tanilgan edi. Qadim zamonlardan buyon u o’zining ustalari – adras, xon-atlas va boshqa ko’plab ipak matolari hunarmandlari bilan mashhur. Shahar va uning atrofida ishlab chiqarilgan mayda ipak Buyuk Ipak yo’lining Bog’dod, Qashqar, Xuroson, Misr va Yunonistonga olib boradigan qadimiy yo’llari bo’ylab Evropa va Sharq mamlakatlariga eksport qilindi. Marg’ilon hali ham O’zbekistonning ipak poytaxti hisoblanadi. Eski texnologiya bo’yicha qo’lda to’qilgan va bo’yalgan mashhur “xon-atlaslar” shu erda ishlab chiqarilmoqda. Marg’ilon atlasining xilma-xilligi Marg’ilon kashtachiligining ajoyib go’zalligi va o’ziga xos xususiyati – suzan va do’lponlardan dalolat beradi.
Shahar nomining paydo bo’lishi haqida Buyuk Iskandarning bosqini bilan bog’liq afsona mavjud. Makedoniyaliklarning o’z shahriga tashrif buyurish niyati haqida bilib, mahalliy aholi uning tantanali yig’ilishiga tayyorgarlik ko’rdi. Shahar oqsoqollaridan biri mehmonlarni tovuq va non bilan kutib olishni maslahat berdi. Ovqatdan so’ng, Aleksandr Makedonskiy taom nima deb nomlanganini so’radi. Ular unga javob berishdi: “Murginon”, ya’ni tovuq va non. Qaytishda u yana bu taomni tatib ko’rdi, shundan keyin u bu hududga “Murginon” nomini berdi. O’sha paytdan boshlab Marg’ilon nomi yo’q bo’lib ketdi.
15-asr oxiri – 16-asr boshlarida Marg’ilon Farg’ona vodiysidagi eng muhim shaharlardan biriga aylandi. Temurning nabiralaridan biri, Farg’ona hukmdori bo’lgan, so’ngra Hindistonda Buyuk Mug’allar davlatiga asos solgan Zahirəddin Bobur shu zaminda o’sgan. Bobur “Bobur-name” asarida shahar bog’lar, shirin anorlar va o’riklar bilan mashhurligini ta’kidlagan. Ko’kalamzorga botgan bu shahar karvonlarning sevimli dam olish maskani bo’lgan. Qadim zamonlardan beri bu erda So’g’diylarning mag’rur va mehnatsevar xalqi, taniqli dehqonlar va ot boquvchilar yashab kelgan. Ammo, eng muhimi, asrlar davomida Marg’ilon o’zining irescent arabesk naqshlari bilan xon-atlaslari bilan mashhur bo’lgan.
Deyarli 3 asr – 1598 yildan 1876 yilgacha. Marg’ilon Qo’qon xonligining bir qismi bo’lgan, Rossiyaga qo’shilgandan keyin Marg’ilon tuman shaharchasiga aylangan. 19-asrning oxirida shahar minoralar bilan loy devorlari bilan o’ralgan va shaharni o’rab turgan o’n ikkita mustahkam darvoza. Asosiy ko’chalar darvozadan hukmdor saroyi – Urda va bozor joylashgan Marg’ilon markaziga olib borardi. Turar-joy binolari diniy binolar bilan organik ravishda birlashtirilgan bo’lib, ulardan juda oz qismi omon qolgan. Marg’ilonda eng mashhur qadimiy yodgorliklar Pir-Siddika majmuasi, Pir Siddika me’moriy tarkibi, Xo’ja Magiz maqbarasi va boshqa ko’plab narsalar bo’lib qolmoqda.
