Toshkent - Yunusxon maqbarasi

Toshkent shahridagi eng muhim diqqatga sazovor joylardan biri – Shayxontohur maqbarasi yaqinida Yunusxon maqbarasi joylashgan bo’lib, XV asrda ushbu inshoot sharafiga bunyod etilgan kishi qanday ajoyib va ​​g’ayrioddiy inson bo’lganligini kam odam biladi. Qizig’i shundaki, Yunusxon Buyuk Mug’al (1415-1485) O’rta Osiyo tarixida o’chmas iz qoldirgan ikki muhim shaxs bilan bog’langan. Ushbu obro’li va ta’sirchan siyosatchi Mavaraunnahrni boshqargan mo’g’ullar istilosi Chingizxonning avlodi edi. Yunusxonning nabirasi Zaxiriddin Bobur, Amir Temurning bevosita avlodi, umrining ko’p yillarini Mavaraunnahrni mo’g’ullar hukmronligidan ozod qilish uchun sarflagan qo’mondon edi. Bundan tashqari, Yunusxonning qarindoshlaridan biri Temuriylar sulolasidan chiqqan yana bir taniqli talaba – Mirzo Ulug’bekning rafiqasi bo’ldi.

13 yoshida Yunusxon otasidan ayrildi, bu uning kelajak taqdirini tubdan o’zgartirdi. Bolani Hirotga, so’ngra Yazdga jo’natishdi, u erda u bolaligini mashhur “G’alabalar kitobi” (“Zafarnom”) muallifi, saroy tarixchisi Amir Temur Sharafiddin al-Yazdiy qo’l ostida o’tkazdi. Donishmand ustozining qat’iy rahbarligi ostida yosh Yunusxon eng yaxshi ta’lim oldi: u tabiatshunoslik, ilohiyot, adabiyot, arab va fors tillarini o’rgangan, musiqa asboblarida chalgan va she’rlar yozishni boshlagan. Yigirma yillik “sharafli surgun” dan vatanidan uzoqda yurgan Yunusxon 1456 yilda qaytib kelib, Mo’g’ul-ulus xoni etib tayinlandi. Temuriylar qo’llab-quvvatlashini qo’lga kiritib, u Farg’onaning bir qancha tumanlarida gubernator bo’ldi va shayx Xo’ja Axrorning ta’siri tufayli Toshkentni o’z mulkiga qo’shib qo’ydi. Muvaffaqiyat Yunus Xonni barcha ishlarida kuzatib bordi, ammo 1485 yilda u gubernatorlik vazifasidan voz kechishga va hokimiyatni o’g’illariga topshirishga majbur bo’ldi, chunki kasallik – falaj unga ta’sir qildi. O’limidan ikki yil oldin u darveshlik so’fiy monastirida Gavendi-at-Taxur qabrida, u erda dafn etilgan. Yunusxonning o’g’illari hurmat belgisi sifatida maqbara qurdilar.

Yunusxon maqbarasi – bu Toshkent shahridagi XV asrning noyob binosi. Toshkentda saqlanib qolgan Temuriylar davri yodgorliklaridan biri bu deyarli O’rta Osiyoda (Erondan tashqari) o’xshash binolarga ega emas, chunki u T shaklidagi xonaka shaklida – darveshlar va ziyoratchilar yashaydigan yashash joyi shaklida qurilgan. Hujayralar ikki qavatda joylashgan. Ikki qavatli gumbazli va portali bo’lgan juda katta inshoot – Yunusxon maqbarasi o’zining kattaligi bilan ajralib turadi. Kirish baland uchli kamar bilan bezatilgan. Maqbara tashqarida qat’iy asketik uslubda bezatilgan: fasad faqat yog’och panjaralar, xattotlik arab yozuvlari va “girih” naqshlari bilan bezatilgan. Yog’och o’ymakor kirish eshigi 1930-yillarda Yunusxon maqbarasiga buzilgan yaqin masjiddan ko’chirilgan. Maqbaraning ichki qismi tosh ustunlar bilan bezatilgan. Mukarnalar tonoz ostida, stalaktit shaklida buklangan holda ko’rinadi. Maqbara zali uch tomondan teshiklari bilan ochiq, tashqi gumbaz esa silindrsimon tamburga qurilgan. Asosiy zalning gumbazli tomi kesishgan kamar va suzib yurish shaklida qilingan. Yunusxon maqbarasi sir-asrorlarga to’la: qadimiy sharq asbobi, almashtirgich eshiklar paneli orasiga mohirlik bilan o’rnatilgan, bu eshiklarni musiqiy qiladi. Bundan tashqari, qabrning o’zi topilmadi va uning haqiqiy joylashuvi bugungi kungacha sir bo’lib qolmoqda.

Hozirda Yunusxon maqbarasi Toshkent shahridagi Islom universiteti majmuasiga kiradi.